ગીતા અધ્યાય 12 - ભક્તિયોગ -શ્લોક-1

      ગીતાના 11માં અધ્યાયના અંતિમ શ્લોકમાં આવે છે  કે કૃષ્ણ કહે છે ,"મતકર્મકૃત  " એટલે કે "મારા માટે કર્મ કરનારો " બીજો શબ્દ વાપરે છે ,"મતપરમ " એટલે કે " મારામાં ગૂંથાયેલો " ; "સ મામેતિ " એટલે કે "તે મને પામે છે ". આ શબ્દોથી અર્જુનને (અથવા ,તેના થકી સામાન્ય માનવને ) શંકા ઉત્પ્ન્ન થાય કે "મત " =મારા માટે  એટલે કે સગુણ બ્રહ્મ માટે ; અને "મામ" =મારામાં પરોવાયેલો " એટલે કે નિર્ગુણ બ્રહ્મ। આમાંથી કોને અથવા કેવી રીતે ભજવા ? શું અર્થ કરવો ? 

12માં અધ્યાયના પહેલા શ્લોકમાં "સગુણ ભક્તિન કે નિર્ગુણ જ્ઞાન , બેમાંથી શું ઉત્તમ ?" એવો  અર્જુનનો  સવાલ આવે છે। 

                         एवं सततयुक्ता ये भक्ततस्त्वां पर्युपासते ,| 

                         ये चाप्यक्षरमव्यक्तं तेषां के योगवित्तमा: || 

       સાદી  સીધી રીતે પ્રશ્ન પોંછયો કે ," જે , સગુણ સાકાર રૂપમાં , શ્રદ્ધાપૂર્વક અને નિષ્ઠાપૂર્વક આપના  વિશ્વરૂપને ભજે છે ,તે ; કે ,જે ,આપના  અવ્યક્ત , અક્ષર  સ્વરૂપને ચિંતન-મનનથી પામવા પ્રયાસ કેરે છે તે।  બેમાંથી કોણ વધારે શ્રેષ્ઠ જ્ઞાતા  છે ?" ગીતામાં "યોગ " શબ્દ ઘણી જગ્યાએ જુદા જુદા અર્થમાં  વપરાયો છે।  અહીં , "યોગ" શબ્દનો અર્થ , પરબ્રહ્મને જાણવાના સાધન તરીકે થયો છે ।" વિદ  " એટલે જ્ઞાતા  , "વિદ્તર" નોઅર્થ  -એટલે સારો જ્ઞાતા  અને "વિત્તમ " એટલે શ્રેષ્ઠ જ્ઞાતા।   આમ , સગુણભક્ત કે નિર્ગુણભક્ત બેમાંથી શ્રેષ્ઠયોગ ==તમને પામવાનો  શ્રેષ્ઠ માર્ગ કયો ?  આનાથી એવું સમજાય છે કે અર્જુન પોતે મનમાં સ્પષ્ટ નક્કી નથી કરી શકતો કે એણે  કયો માર્ગ અનુસરવો જોઈએ। કૃષ્ણ તો આગળ ઉપર સાકાર , નિરાકાર અને વિશ્વરૂપની સમજણ આપી ચુક્યા  છે ;અને ભક્તોના પ્રકાર તથા યોગીઓ વિષે પણ જણાવી દીધું છે।  આધ્યાત્મિક જીવ બે મુખ્ય  પ્રકારમાં  વહેંચી શકાય।  સગુવાદી  અને નિર્વિશેષ\ નિર્ગુણવાદી  . સગુણવાદી  પોતાની સર્વ શક્તિથી પરમેશ્વરની સેવા કરે છે। અને તે માટે મૂર્તિ કે છબીને સાધન બનાવે છે। જ્યારે નિર્ગુણવાદી ધ્યાન ધરે છે।  અને ભક્તિમય થાય છે ,કિન્તુ તે માટે તેઓ બ્રહ્મનું ,-ૐ નું કે બિંદુનું ધ્યાન કરે છે।  

      આ આખા અધ્યાયમાં પરમ સત્યના સાક્ષાત્કારની પદ્ધતિ અને કેવા પ્રકારના ભક્ત કૃષ્ણને પ્રિય છે એ બતાવવામાં આવ્યું છે।  અહીં સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે , જ્ઞાન અને ભક્તિ , તત્વની દ્રષ્ટિએ અલગ કે સ્વતંત્ર નથી ; બન્ને એક જ છે।  તેથી " જ્ઞાનીભક્ત " એવો શબ્દ પ્રયોગ ગીતામાં પહેલા પણ થયો છે।  નિર્ગુણ, નિરાકાર કે નિર્વિશેષ કે અવ્યક્તની ઉપાસના જ્ઞાન દ્વારા કરનાર ને "જ્ઞાનમાર્ગી " જેને "પરાભક્ત " કહે છે અને સગુણ,સાકારની ભક્તિ કરનારા ભક્તને  સેવાભક્તિમાર્ગી  "અપરાભક્ત " કહે છે , આ બન્ને માર્ગ શિખરે પહોંચવાની નિસરણીના બે જુદા જુદા છડેથી શરૂ થતાં  પગથિયાં છે। સગુણ સાકારની અપરાભક્તિની નદી અંતે તો નિર્ગુણ નિરાકરણ ચૈતન્ય સાગરમાં ભળી જાય છે।  જે સમયે ,જેજે જેવી અનુકૂળતા અને અધુકર હોય તેને માટેતેવી ભક્તિ ઉપાસના શ્રેષ્ઠ ગણાય .

           અર્જુનના સવાલનો આ જવાબ હું સમજી છું।     અસ્તુ।  

                                                                                                                                                                                                                          9\9\2020 

                                                                                                                                                                                                                             10.15.એ.એમ.