યોગ -- આ શબ્દ યૂજ઼ ધાતુ ઉપરથી આવ્યો છે। યુજ ઉપરથી યુજય --જે જોડે છે તે યોગ। જે વસ્તુ કે વિચારો વેરવિખેર છે છિન્નભિન્ન છે તેનો મેળ પાડી એક સૂત્રે બાંધવી તે યોગ। આપણે જીવનમાં જે કાંઈ જોઈએ , અનુભવવીએ શીખીએ તે બધાનું ચિંતન મનન કરી તેનો અર્થ સમજીએ , એ વિદ્યા સાથે આપણે જોડાયા તો એ એક પ્રકારનો યોગ થયો .
ગીતાજીમાં બધા જ અધ્યાયના નામ સાથે યોગ શબ્દ જોડ્યો છે। વિષાદથી મોક્ષ સુધીની યાત્રા કરાવી છે. 18 અધ્યાયને 18 જાતના યોગ સાથે જોડયા છે। ગીતાજી વાંચ્યા પછી તેનું ચિંતન કરી તેમાં જણાવેલી રીતે જીવન જીવવાના પ્રયત્નને યોગ કહી શકાય માટે અધ્યાયનું નામ યોગ સાથે જોડ્યું છે, જાતને ગીતા સાથે જોડવી તે યોગ। વળી એ માં જણાવેલ સંવેદનોનેકે વિષયને પણ એની સાથે જોડાવાનો યોગ કહ્યો છે। વિષાદ સાથે જોડાયેલા અર્જુનના અધ્યાયને વિષાદ યોગ નામ આપ્યું છે , તેવી જ રીતે જ્ઞાન સાથે જોડાયેલા અધ્યાયને સાંખ્ય યોગ નામ આપ્યું છે , કર્મ યોગ , ભક્તિ યોગ વિગેરે વિવિધ વિષયો સાથે જોડાયેલા અધ્યાય ને તે પ્રમાણે નામ સાથે યોગ શબ્દ જોડ્યો છે।
આ થઇ એક પ્રકારના જ્ઞાનયોગની વાત। બીજાય જુદા જુદા પ્રકારના યોગી હોય છે। જેમ કે હઠયોગી, રાજયોગી ,મહાયોગી ,સિદ્ધયોગી,પૂ
સ્ત્રી માટે કહેવાય છે કે તે મ ણકાના માળાની દોરી છે , તેનો યોગ એટલે ;--આખા કુટુંબના સભ્યોને મતભેદ વખતે પણ એકસૂત્રે બાંધી રાખવો . ઠરેલ શાણી સ્ત્રી માળાના દોરા જેવી છે તેના પ્રતીક રૂપ તે મંગળસૂત્ર ધારણ કરે છે। મંગળસૂત્ર સધવાની કે પરિણિત સ્ત્રીની નિશાની માત્ર નથી। એ દર્શાવે છે કે હું આ ઘરમાં મંગળસૂત્ર બનીને આવી છું। કુટુંબના સભ્યોને એક તાંતણે બાંધી રાખીશ। પતિના ગયા પછી એ કાઢી નાખવાનું કોઈ પ્રયોજન નથી ; કારણ ,કુટુંબ તો હજી છે જ; જેને એકસૂત્રે બાંધી રાખવાનું છે। એજ રીતે મનુષ્યની ચંચળવૃત્તિ, જે આમતેમ ભટકતી જ રહે છે તેને એકાગ્ર કરી પરમ સાથે જોડાવાની પ્રક્રિયા તે યોગ. સ્ત્રી માટે કુટુંબને એકસૂત્રે રાખવાની પ્રક્રિયા તે તેનો યોગ।
યોગમાં સંયોગ પણ હોય છે અને વિયોગ પણ હોય। આગળ જણાવ્યું તેમ યોગ ધારણ કર્યા પછી પરમ સમીપે જઈ ,તેની સાથે" સમ+યોગ" થાય તે "સંયોગ " . પરંતુ ,તેથી યે વધુ અગત્યનો છે "વિયોગ" સાધારણ રીતે આપણે વિયોગનો અર્થ જુદાઈ કરીએ છીએ। એને દુ:ખદાઈ માનીએ છીએ। પણ આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ જોઈએ તો ; એ અર્થમાં ," વિ - યોગ" એટલે "વિશિષ્ઠ યોગ "જેની સાથે "વિશેષ રીતે" જોડાઈએ તે "વિયોગ " શ્રીમદ ભાગવતમાં રાસપંચાધ્યયમાં ગોપી-ગીત આવે છે। જ્યારે શ્રી કૃષ્ણ રાધાજી અને ગોપીઓની આંખોથી ઓઝલ થયાં ત્યારે તેઓ ક્યાં ય ગયાં નહોતા; તેઓએ રાધાજી અને ગોપીઓના અંતરમાં -હ્નદયમા તિષ્ઠમાન થઇ એમને "વિશિષ્ઠ યોગ"નો અનુભવ કરાવ્યો હતો। એ સમયે ગોપીઓ અને રાધાજી કૃષ્ણ વિષે ગાન- ગોપી-ગીત - ગાઈ અંતરથી એમને આરાધતી હતી। જ્યારે સંપૂર્ણપણે સાચા ભક્તિભાવથી અંત:કારણ પૂર્વક શરણે થઇ ગઈ ,એટલે કે બ્રહ્મમય થઇ કે તુરત દર્શન મળયા ।આમ "યોગ"થી "સંયોગ " અને "વિયોગ" એ ગોપીઓનું અને રાધાજીનું સદ્ભાગ્ય બન્યું।
યોગ,સંયોગ અને વિયોગ પછી આપણી સામે એક શબ્દ છે "રોગ" રુજ ધાતુ ઉપરથી બનેલો આ શબ્દ છે. રુજ એટલે ભાંગવું ,તોડવું ,. આનો સાદો અર્થ સમજીએ તો , શરીરની વ્યાધિ તો છે જ--માંદગીના -રોગના કારણે --. કિન્તુ સમાજની વ્યાધિ પણ છે। ભાંગફોડિયા તત્વો,જ્ઞાતિવાદ, આતંકવાદ, ઊંચનીચના ભેદભાવ,આ બધા જ સમાજના રોગ છે। સંવદેનશીલતા બુઠ્ઠી થાય અને સમાજને પક્ષઘાત (જે હાલમાં એ ભણી જ જય રહ્યો છે ) થાય એ પહેલાં ચેતીએ અને એ "રોગ"ને ભગાડવાના પ્રયત્નો કરીએ તો સારું। એજ રીતે "ષડ્રરિપુ "ને ,એ રોગને ભગાડવાનો યોગ સાધીએ
યોગ સાથે રોગ એ અકર્મણ્ય કર્મનો રોગ છે માટે એ શબ્દને અહીં લીધો છે।
હવે "ભોગ" જોઈએ। ભોગ એટલે ભોગવવું। શું ભોગવવું ? તો, પ્રથમ પ્રભ-મિલન માટેની તડપ ભોગવવી અને મિલન પછીનું તાદાત્મ્ય ભોગવવું। આ એકદમ આધ્યાત્મિક અર્થ થયો. સામાન્ય અર્થ, મન્દીરોમાં ધરાવાતો ભોગ લેવાય છે પ્રભુને સ્વરૂપનું રૂપ આપી તેમને સવાર,બપોર સાંજ અને શયન સમયે ધરાવવામાં આવતાં ભોજનને ભોગ કહેવામાં આવે છે। ઇન્દ્રિયોના ઉપભોગને પણ ભોગ કહેવામાં આવે છે। કર્મના ફળ ભોગવવા શારીરિક રોગ ને માનસિક દુ:ખ ભોગવવું એ પણ ભોગમાં આવે છે। કેટલાંક ને માટે આપણે બોલીએ છીએ " ભોગ એના , કરશે તેવાં ભોગવશે " આ એના દુષ્કર્મ કે અકર્મણ્ય કર્મ માટે બોલવામાં આવે છે। ધન-સમ્પત્તી કે નિર્ધનતા એ બધું " કર્યા કર્મોનું ફળ છે " એવું બોલવામાં આવે છે।
આમ , ભોગ - ભોગવવું શબ્દ પણ યોગ ,રોગ સાથે જોડાય છે। " સતકર્મોના યોગથી"" રોગનો" નાશ કરી સાત્વિક શાંત જીવનનો" ભોગ"
ભોગવી શકાય છે।
આ છે યોગ , રોગ , અને ભોગ વિશેની મારી મતિ પ્રમાણેની સમજણ।; કોઈ જ દાવા સિવાય। અસ્તુ।
11\11\2020
No comments:
Post a Comment