ૐ સહનાવવતુ , સહનૌ ભુનક્તુ ,સહવીર્યમ કરવા વહૈ : તેજસ્વીનાવધીમસ્તુ, મા વિદ્દ વિષાવહૈ :
આ શ્લોક વિશેની મારી સમજણ આવી છે. સહુથી પહેલાં આપણે" સહનાવવતુ' શબ્દ સમજીએ।
આ શબ્દ 3 શબ્દોથી બન્યો છે. સહ =સાથે , નૌ =આપણે બન્ને અને અવતુ =રક્ષણ
નૌ + અવતુ મળીને નાવ શબ્દ બન્યો છે।
આવી જ રીતે " તેજસ્વીનાવધીતમસ્તુ " 4 શબ્દોથી બન્યો છે। તેજસ્વી=હોંશિયાર, પ્રતિભાશાળી , નૌ = આપણે બન્ને , અધીતમ =જે મેળવવા યોગ્ય છે તે અને અસતુ=મેળવીયે।
અહીં પણ નૌ +અધીતમ ==નાવ થાય છે।
હવે પહેલું ચરણ લઈએ .: ૐ સહનાવવતુ
ૐ એટલે બ્રહ્મ કે પરમાત્મા સહ અમારા બન્નેનું આવતું રક્ષણ કરો। આ ગુરુ શિષ્ય પરંપરાવખતે લખાયેલો શ્લોક છે માટે સાદો અર્થ આવો થાય; "હે પરમાત્મા ,અમારા બન્નેનું રક્ષણ કરો " પણ જો બહોળા અર્થમાં જોઈએ તો, ગુરુશિષ્યની જોડી તો ખરી જ, સાથે દરેક બે પ્રકારના સંબંધી ,જેમ કે ; માવતર-સંતાન,પતિ-પત્ની, ભાઈબંધો, બહેનપણીઓ, ભાઈ-બહેન, સાસુવહુ, સસરો-જમાઈમાં-દીકરી, વિગેરે તે બધાનું જરક્ષણ કરો.
શાનાથી રક્ષણ કરો ? તો, કુવિચારો, માંગણી, અધર્મ, મોહ, માયા, મત્સર, લોભ, અહંકાર, વેર દ્વેષ વિગેરેથી તથા લાગણીના સંબંધોનું, પ્પ્રેમસંબંધોનું,શેઠ-નોકરના (
પછી આવે છે ; " સહનૌ ભુનક્તુ "આ ચરણ પણ સંબંધોને ધ્યાનમાં રાખીને જ છે. "સહ" =સાથે, નૌ =બન્ને , "ભુનક્તુ"=સરળ અર્થ થાય ભોજન કરીએ ભૂક ઉપરથી ભોજ અને ભોજ ઉપરથી ભોજન।.શેનું ભોજન ? તો, સત્વબુદ્ધિ મેળવવાનું , નરિશમેન્ટ-શક્તિ મેળવવાનું, જ્ઞાનને સમજીને ઉપયોગમાં લેવાનું ભોજન। આપણે કહીએ છીએ ને કે જ્ઞાન પચાવવું જોઈએ, યશ, કીર્તિ,ઉચ્ચ આસન-પદ -વિગેરે પચાવવું। દરેક પ્રકારના ભોગો: સુખ-દુ:ખ , આનંદ-પ્રમોદ, ઉત્સવોવિગેરેનુ ભોજન સાથે કરીએ। પણ સાત્વિક રીતે।
આ પછી આવે છે, " સહ વીર્યમ કરવાવહૈ:" "સહ"= સાથે, વીર્યમ=પરાક્રમકરીએ, એનર્જી-શક્તિ-મેળવીએ,તંદુરસ્ત બનીએ।" કરવાવહૈ;' એ માટે કર્મો કરીએ।કાર્યકર્તા બનીએ, કાર્યોનું વહન કરીએ।
પછી આવે છે " તેજસ્વીનાવધીતમસ્તુ " તેજસ્વીબનીએ, પ્રતિભાશાળી બનીએ,સમજશક્તિવાળા, વિવેક બુદ્ધુવાળા,જ્ઞાનનું તેજ ધરાવનાર બનીએ। આપણે ક્યારેક હોઈ કોઈ વ્યક્તિના કપાળ તેજવાળા જોઈએ છીએ.મોં ઉપર એક આભા હોય છે જેને અંગ્રેજી માં ઑરા કહે છે। મેં શ્રી મકરંદ દવે ના મસ્તક પાછળ એવી ઑરા જોઈ હતી। અને પૂજ્ય ડોંગરે મહારાજનો ભાલ પ્રદેશ ને ચમક્તો જોયો હતો.
અધિતમ = જે મેળવવા જેવું છે તે। એટલે કે જ્ઞાન, સમજણ સમત્વ, ચતુરાઈ, -ચાતુર્ય- ધીરજ। " અસ્તુ" = થઈએ. આમ તો અસ્તુ નો અર્થ "થાઓ" થાય. "તથાસ્તુઃ" =તેમ થાઓ " પણ અહીં હું "થઈએ" અર્થ સમજી છું. અસ્તુ એક બીજો અર્થ અંત પણ થાય છે। જો આપણે અહીં અંતના અર્થમાં લઈએ તો આમ લેવાય ;" અંતમાં પ્રાર્થના છે કે ' અંતિમ ચરણ સાથે જોડીને, માં વિદ્દ વિષાવહૈ;= વેર, ઈર્ષા અથવા ગેરસમજણ, અમારા કોઈની વચ્ચે ના થાઓ .
આવી આ પ્રાર્થના છે; યાચના નથી. યાચના સ્વાર્થી=સ્વ+ અર્થી હોય જ્યારે પ્રાર્થના જનહિતકારી હોય. આ શ્લોક "તૈત્તરીય" ઉપનિષદમાં છેલ્લે આવે છે.તેથી તેને વેદાન્તશ્લોક પણ કહેવાય છે. હમેશા કોઈ પણ પ્રસંગે, અંતમાં આ બોલવાનું સૂચન છે, એનાથી ચિત્ત શુદ્ધિ થાય છે. ઘણા શરૂ અને અંત બન્ને સમયે બોલે છે.
ત્યાર પછી આવે છે ; " ૐ શાંતિ: શાંતિ: શાંતિ: " હે પરમાત્મા ! અમારા ત્રણે પ્રકારના, આધિ ભૌતિક, આધિદૈવિક અને આધ્યાત્મિક દુ:ખોનો નાશ થાય આધિ , વ્યાધિ અને ઉપાધિનો નાશ થઈને શાંતિ પ્રસરે।
આવી સમજણ મારી છે। અસ્તુ।
ઈદમ પરમાત્માય ,ઇદમ ન મમ
No comments:
Post a Comment