જપયજ્ઞ વિષે

     જપ કે જાપ એટલે કોઈ એક જ વસ્તુ કે નામ ઉપર ધ્યાન સ્થિર કરી એનું  રટણ કરવું તે, આ સાવ સાદો સીધો અર્થ।  આપણી સંસ્કૃતિમાં આ શબ્દને  ઈશ્વર સાથે જોડીને એની કક્ષા ઊંચી કરી છે।  આપણે જેનું પણ રટણ કરીએ - પછી તે પૈસો,પ્રતિષ્ઠા કે ભક્તિ જે હોય તે - અને એને વધારવાના પ્રયત્ન ડટીને  દ્રઢતાથી કરતા રહીયે તો ક્યારે તો મળે જ છે। જપની  ખૂબી એની સાતત્યમાં છે।  એ પ્રતિક્ષણ ચાલે, તો ,એની અસર જીવનમાં , ભાવમાં ,અંતરમાં અને ચેતનામાં ઘૂંટાય છે।  ભાવની એકાગ્રતાથી ભાવ દ્રઢ બને અને અંત સમયે એ દ્ર્ઢ બનેલો ભાવ ચિત્તનો કબ્જો લઇ શકે.માટે , જો આપણે ઉર્ધ્વગામી બનવું હોય તો , અને , અંત સમયે પ્રભુનામ જ જીભ ઉપર તથા મનોમષ્તિષ્કમાં રાખવું હોય, તો, પૂર્ણ ભાવથી ,ઓતપ્રોત થઇ પ્રભુના નામનો જાપ કરવો જોઈએ। 

      જાપથી પવિત્ર કંપનો (વાઈબ્રેશન) ઉપન્ન  થાય છે અને તે જાપનીકનું ઉર્ધ્વીકરણ કરે છે।  જપ સાધના છે। શરૂઆત ભલે યાંત્રિક રીતે થાય, મન થોડું ભટકે, તો એને  પાછું પકડીને બેસાડીયે। અને એમ કરતાં  કરતાં  ,મોટેથી જપતાં રહેતાં  દ્રઢતા આવતી જાય. આમ ધીરે ધીરે ઉચ્ચારણ મનમાં જશરૂ થાય. આમ એક સ્થતિ એવી આવે કે દરેક શ્વાસે અને ઉચ્છશ્વાસે જાપ કે રટણ  થતું જાય. અહીં  ચતવાણી - ચાર પ્રકારની વાણી જીવનમાં વણાઈ જાય છે. 

પહેલી, વૈખરી વાણી।  એમાં મોટેથી બોલવાનું હોય.      બીજી --- મધ્યમા  , જે મનમાં બોલવાની હોય।     ત્રીજી પશ્યન્તિ , જેમાં બોલવાનુંબંધ થઇ જેનું ધ્યાન ધરતા હોઈએ તે દ્રશ્યમાન થતા થતા જાપ ચાલુ રહે . અને ચોથી  અપરાવાણી ।  આમાં હવે જોવા કે રટવાનું રહે જ નહીં; આપોઆપ જ દરેક શ્વાસ અને ઉચ્છશ્વાસ સાથે જાપ અહર્નિશ અવિરત થતો રહે. આમ જ્યારે વાણીની 4થી કક્ષાએ જાપનીક પહોંચે ત્યારે એ તેનો જપયજ્ઞ થયો કહેવાય। આ સ્થતિમાં જાપનીક પોતાના અહંની , વિકૃતિની , કામનાની .ટૂંકમાં ષડ્રરિપુની આહુતિ આપતા પોતાને સમર્પિત કરે છે. આંતર ખીલવવાનું છે।  યજ્ઞ એટલે જ સમર્પણ। 

     માનવીને જપ કરવા શું પ્રેરે છે? જિજ્ઞાસા।  હું કોણ છું ?  કોણ ધરણીધર  છે ? કોણ પરમાત્મા છે,  અને ત્યાં પહોંચવાની તિતિક્ષા ; એને પામવાની, જાણવાની   આકાંક્ષા ,. આ બધું ,જપ કરી ને જ્ઞાનનો ઉજાસ પામવા પ્રેરે છે।   

     કિન્તુ એટલે જ્યારે ઈચ્છા થઇ, જે જગ્યાએ ઈચ્છા  થઇ ત્યારે અને ત્યાં જપ કરવા ના બેસાય એવી શસ્ત્રાજ્ઞા છે. ( જો કે શ્રીલ ચૈતન્ય મહાપ્રભુએ એમનાં  ગુરુને અનુસરતાં  જણાવ્યું છે કે કલિયુગમાં એટલે કે આજના સમયમાં શુદ્ધ શરીર અને શુદ્ધ આત્મા સાથે હર સમય અને હર સ્થળ અનુકૂળ છે ) આપણે   વિધિયુક્ત જપની વાત કરીએ .સૌ પ્રથમ   સ્થળ વિષે વાત કરીયે-- . મંદિર, નદીકિનારો, યજ્ઞ  એ શાળા, વૃક્ષ નીચે  અથવા ઘરમાં શાંત જગ્યા  અને ચહલ-પહલ   ના હોય એવી જગ્યા યોગ્ય છે।     પછી આવે આસન -- સ્વ્ચ્છ જગ્યામાં કમલાસન (જે ઊનમાંથી બનાવેલ હોય ) , કુશાસન --- જે ઘાસમાંથી બનાવ્યું હોય , દર્ભાસન --જે એક જાતના પવિત્ર  મનાતા ઘાસ માંથી બનાવ્યું હોય।  કેટલાક લોકો વ્યાધચર્મનું આસન પણ  રાખે છે , હું વ્યક્તિગત રીતે એની વિરુદ્ધ છું. મૃતજીવના ચર્મ ઉપર બેસીને પ્રભુનામનું રટણ મારા   મતે  શુદ્ધ નથી। ખેર !   પછી આવે માળાની વાત।  જાપ માટે ઘણા પ્રકારની માળાઓ છે।  રુદ્રાક્ષ, સ્ફટિક , ચંદન , ગૂંજા કે વૈજયંતી , કમળબીજ કે કમળકાકડી, પરવાળાના મણકાની માળા। વિગેરે . કેટલાક ભક્તોએ  જુદા જુદા દેવ દેવીઓ માટે જુદી જુદી માળાઓ તારવી છે; જેમ કે શિવજીના જાપ માટે ,,રુદ્રાક્ષની, સરસ્વરતજી માટે સ્ફટિકની , સૂર્યદેવ માટે પરવાળાની , કૃષ્ણ ભક્તિ માટે તુલસી ચંદન ગુંજા  કે કમળકાકડીની માળા।  મારા મતે  કોઈ પણ ચાલે। નામજાપમાં ભાવ અને એકાગ્રતાનું મહત્વ છે નહીં કે માળાનું . માળા તો નામસ્મરણમાં રત રહેવા માટેનું સાધન છે; પછીથી તો જાપનીક પશ્યન્તીમાં કે પરામાવાણીમાં ત્યારે માળાની જરૂએ જ નથી રહેતી . 

      આ માળામાં 108 મણકા હોય છે અને એક મેરુનો મણકો હોય છે. મેરુનો મણકો એ ગુરુ અથવા ઇષ્ટદેવનું પ્રતીક મનાય છે. દરેક મણકો અખન્ડ  હોવો જોઈએ।  તિરાડ કે બટકેલો ના હોવો જોઈએ।  હવે 108 મણકા વિષે  કહેવાય છે કે 27 નક્ષત્રો એને 4 દિશા સાથે ગુણીયે તો 108નો આંકડો આવે. આમ 108 વખત મણકા ફેરવતા તે દરેક સ્થળે જઈને જાપ કરીયે છીએ એવો ભાવ આવે . અણુ એ  અણુમાં રહેલા પરબ્રહ્મને યાદ કરતા જપ થાય એવો ભાવ હું સમજી છું.   હવે માળા કેવી રેતે ફેરવવી તે જાણીયે। માળા ફેરવતાં  તર્જની (અંગ્રેજીમાં-પોઇન્ટર ) આંગળી વર્જ્ય છે, એને ટાળવી  જોઈએ।                                 બીજી એટલે કે મધ્યમા આંગળી  અને અંગુઠાથી અંદરની તરફ મણકો લેવો જોઈએ। મેરુને આંખે અડાડી માળા ફેરવવાનું શરૂ કરી જ્યારે પાછા મેરુ પાસે આવીયે ત્યારે ફરી મેરુને આંખે લગાડી લેવો જોઈએ। પછી એ મેરુના મણકાને ઓળંગવાનો નહીં ,પરંતુ માળાને ફેરવી લેવી જોઈએ। અને ફરી માળા ફેરવવી શરુ કરવી। 

          જપ આપણે માટે વાણીથી પર થવા, ષડરીપુથી મુક્ત થવાનું સાધન છે। જ્યારે જાપ કરતાં કરતાં  જ પયજ્ઞની કક્ષાએ પહોંચીયે, સંતોષી થઈએ  ત્યારે એ આહુતીઓથી આપણે જપયજ્ઞ કર્યો કહેવાય . જપયજ્ઞ અનાયાસે (ઓટોમેટિકલી )સ્વસ્થ, પૂર્ણ સમજણ શક્તિ સાથે ચિત્તને ઉર્ધ્વગતિ માટેનો પ્રકાશ આપે છે. શ્વાસે શ્વાસે સોહમ નો નાદ સંભળાવો શરૂ થાય છે. 

                                                                                    અસ્તુ। ઈદમ કૃષ્ણાય ઈદમ ન મમ