ક્રોધ
-----ક્રોધનાં મૂળમાં પણ દુ: ખની જેમ જ અપેક્ષા જ છે . જયારે જયારે આપણી ઈચ્છા પ્રમાણે ન થાય ત્યારે ,અથવા નકારાત્મક સંયોગો સર્જાય અને નિરાશામાં ધકેલાઈ જઇયે ત્યારે અપેક્ષા અથવા નિરાશા ક્રોધમાં પરિણમે છે .સ્પર્ધાત્મક વાતાવરણમાં પણ , નાસીપાસ થતાં , જે આગળ વધી ગયું હોય તેના પ્રત્યે , આપણને મળેલી નિષ્ફ્ળતાથી આવેલી નિરાશા મનમાં ક્રોધ ઉપજાવે છે .ક્યારેક આ ક્રોધ હત્યા કરવાના છેડાએ પહોંચે છે . અને આ જ બુદ્ધિનાશની વાત ગીતાના 2જા અધ્યાયમાં 62 અને 63 માં શ્લોકમાં કરી છે .
-----હવે જોઈએ ,ઈચ્છા શેને લીધે થાય છે ? તો , કોઈક વસ્તુ પહેલા આંખને ગમે ;પછી મનને ગમતી થાય . એ વસ્તુ આપણી પાસે હોય એવી ઇચ્છાએ થાય . એ વસ્તુ આપણે કોઈક પ્રકારે મેળવીએ .એના માટે આપણને મોહ અને આસક્તિ થાય . એ જો તૂટી જાય કે ચોરાઈ જાય તો આપણને જે દુ:ખ થાય એમાંથી તોડનાર વ્યક્તિ ઉપર ,અથવા લઇ જનાર ઉપર ક્રોધ ઉત્પ્ન્ન થાય . એ જ રીતે કોઈ વ્યક્તિ પ્રત્યે લાગણીના તાંતણા એટલાં મજબૂત બંધાઈ જાય કે એ વ્યક્તિની આસક્તિ ને લીધે એનું દૂર જવું નાપસંદ બને ; અને દૂર કરનાર વ્યક્તિ કે સંયોગો ઉપર ક્રોધ આવે . આપણે હમેશા એ વસ્તુ કે વ્યક્તિનું ધ્યાન જ કરતાં રહીયે એને આસક્તિ કહેવાય . અને એ આસક્તિમાંથી , એ વસ્તુ કે વ્યક્તિ સાથે હમેશા જ રહેવાની ઈચ્છા થાય .આ જ વાત ગીતાના 2 જા અધ્યાયના 62માં શ્લોકમાં કહી છે . આમ ક્રોધ ઉત્પ્ન્ન થવાથી એ સમયે, ક્ષણે વિચાર શક્તિનો ક્ષય થાય છે ; અને ન તો બોલવાનું ભાન રહે છે ,કે , ન તો વર્તનનું . પોતે શું કરે છે અને કેવી રીતે વર્તે છે તેનું ભાન રહેતું નથી .આ જ સ્થતિને 63માં શ્લોકમાં સંમોહઃ શબ્દ આપ્યો છે . સંમોહ એટલે મૂઢતા , જડત્વ . આને લીધે આગળ-પાછળનું બધું જ ભૂલી જવાય છે ; જેને અહીં સ્મૃતિ વિલોપ કહ્યો છે .સ્મૃતિ એટલે સમજશક્તિ ; સારું નરસું વિચારવાની શક્તિનો લોપ . અને એને કારણે હત્યા સુધી પણ કોઈક પહોંચી જાય . માટે આસક્તિ ,જે ,આ બધાનું મૂળ છે , સ્ત્રોત છે ,તેનો જ નાશ કરવો ,તેને જ ત્યજવી . જે આધ્યત્મમાં આગળ વધી ઉન્નત કે ઉર્ધ્વ પથ ઉપર ચાલવા માગે છે , તેને માટે આસક્તિ છોડવી એજ માર્ગ છે .
-----ક્રોધના પરિણામો સમજવા મા ટે ક્રોધ શાનાથી ઉત્પ્ન્ન થાય છે ; તે સમજાવતા આ 62 ણ 63 શ્લોકો છે . માટે આ બન્ને શ્લોક સાથે જ સમજવા જરૂરી છે . પૂર્ણ રાજ્ય પોતાના જ હસ્તક રાખવવાની આસક્તિ હતી દુર્યોધનની ,અને એ આસક્તિએ ઉપજાવેલાં ક્રોધે , કેટલી વખત પાંડુ પુત્રો ઉપર જાત જાતના વાર કરાવ્યાં ; અને અંતે યુદ્ધમાં આખા કુળનો નાશ કરાવ્યો ! તો , ક્રોધનો નાશ કરવો હોય તો આસક્તિ છોડો .
11\12\2020
કિરણ
કિરણ શબ્દની સાથે જ આદિત્યના તેજકિરણોનું સ્મરણ થાય .પ્રભાતે જ્યારે સૂર્યના કિરણોને વાદળ પછીતેથી ફૂટતાં જોઈએ , ત્યારે , ક્યારેક મોરનાં કળાયેલ પીંછા જેવું દેશ્ય રચાયેલું દેખાય છે . એ અનુભૂતિ જેણે માણી હોય તેને સ્વર્ગની ખેવના રહેતી નથી . ખેર ! રાત્રીના અંધકાર પછીના એ સુવર્ણરંગી કિરણોથી ,નવા ઉમંગ અને નવી આશાનું પ્હો ફાટે છે .તો ; કિરણ આશાનું પણ , ઉમંગનું પણ ,સ્ફૂર્તિનું પણ અને સાથે સાથે અંત:કરણના અંધકારને દૂર કરતાં ઉજાસનું પણ કિરણ ! એ તેજ-લિસોટો મનમાં પ્રવેશે, તો તો બસ , પછી તો બ્રહ્મમય થવાનો પથ દેખાઈ જાય !
આપણે એક પ્રાર્થના સાંભળી છે ; " એક જ દે ચિનગારી ,મહાનલ ! એક જ દે ચિનગારી "."મહાનલ" એટલે કે ,સૂર્યની અંદરના અનલ-તેજ , એના કિરણોનો એક ઝબકારો -તણખો - ગંગાસતીએ ઝબકારે મોતી પરોવવાની વાત કરી , બસ , એ જ મને મળો . જે ઝબકારામાંથી મળેલા જ્ઞાનની સંગાથે આગળ વધી , હે પ્રભ ! તારા ધામના પથ ઉપર ચાલી શકવા સમર્થ થાઉં !
આ પ્રાર્થના પછી જો ,
-----કિરણનો એક ઝીણો ય લિસોટો મારી તરફ , મારા અંત: કરણને ઉજાળવા આવે તો , હું આમ બોલું ,
-----ચિદાકાશમાં ,નિશા ,તમસની ,
-----ફૂટી ત્યાં , એક તેજ-પુંજ કણી !
-----સંચરતી , અનંત તેજ-પુંજ કણી ,
-----હટાવશે ,તમસને ,ચમકી -ઝગી !
-----ચિદાકાશને દીધું ,ઓજસથી ભરી ,
-----હવે લોપાશે કાજળ , ને , ચિત્ત ચડશે કિરણ ઝાલી !
-----આહાહા ! "બેલા"ની જુઓ, ઝૂલે વલ્લરી ;
-----આસ્વાદ તેજ-કિરણોના આનંદનો લેતી .!
29\11\2020
11.15.એ.એમ.
Gita-Adhyaya-15-Shlok-1
ઉર્ધ્વમૂલમધ :શાખામશ્વ ત્થમ પ્રાહુરવ્યયં । છંદાસિ યસ્ય પર્ણાનિ યસ્ત્યં સ વેદવિત ।।
-----ઉર્ધ્વ એટલે ઉપર અને અધઃ: એટલે નીચે . આ શરીરને અને સંસારને એક વૃક્ષની ઉપમા આપી છે . વૃક્ષના મૂળ જમીનમાં નીચે અને ડાળી-પાંદડા ઉપર હોય .વૃક્ષની મજબૂતાઈ , વૃદ્ધિ , વિકાસ તેના મૂળમાં છે . આપણા શરીરમાં, આપણું મૂળ , શરીરના ઉપરના ભાગમાં, માથામાં રહેલું છે . આપણે જાણીએ છીએ , કે , માથામાં મગજ છે ; જે , આપણી ગતિવિધિ, વિચારશક્તિ , હલનચલન ,શ્વાસ વિગેરે બધાનું નિયમન કરે છે .માટે તે આપણું મૂળ . થયું જેને આધ્યત્મમાં સહસ્રધ્ધાર મૂળ કહે છે .એટલે શરીર માટે તેનું મૂળ ઉર્ધ્વ =ઉપર છે એ વાત સ્પષ્ટ થઇ.
-----હવે , અધઃ: નીચે. શરીરની શાખા, એટલે અવયવો. બધાં જ અવયવો માથાથી નીચેના ભગમાં છે . આ અવયવોને શાખા કહી છે . વૃક્ષનું નામ આપ્યું છે ; આ-શ્વ ત્થ . "શ્વ"એટલે આવતી કાલ -ભવિષ્ય - "ત્થ " એટલે ટકવું . "શ્વત્થ " નો અર્થ થાય જે ટકવાનું છે તે .પરંતુ તેની આગળ , "અ " નકારાત્મક અવ્યય લગાડ્યો છે તેથી અર્થ થયો , "જે ટકવાનું નથી તે" .વૃક્ષ, જે ટકવાનું નથી તેવી રીતે શરીર પણ ટકવાનું નથી . કાલગ્રસ્ત છે . તો હવે આમ સમજી શકાય " ઉપર તાળવામાં કે માથામાં જેનું મૂળ છે , અને અવયવો,ઇન્દ્રિયો જેની શાખા છે ; તેવું કાલગ્રસ્ત વૃક્ષ ,તે માનવ શરીર છે ".
----- પછી આવે છે ; "છંદાસિ યસ્ય પર્ણાનિ" છંદો જે ના પાંદડા છે . છંદ એટલે વેદ ;વેદની રૂચાઓનું ગાન .વેદગાનમાં છંદોલયનું મહત્વ હતું ; અહીં વેદને છંદનું નામ આપ્યું છે , કારણ કે , તે સમયમાં લખાણ નહોતું . તેથી બધું જ કંઠસ્થ કરાતું ;અને એને માટે લાયગાન શ્રેષ્ટ રીત છે . આવાં વેદનાં મન્ત્રોથી મેળવેલાં જ્ઞાન અને સમજણ, તે , આપણા આ શરીરરૂપી વૃક્ષના પાંદડા છે . હવે , પાંદડા જે રીતે , પાનખરમાં ખરી જાય છે , તે રીતે જ્ઞાનરૂપી પાંદડા , સંસારના મોહતત્વ , દુ:ખતત્વ ,ઇન્દ્રિયસુખતત્વ ,વિગેરેને આપણી શાખાઓ ઉપરથી ખેરવી નાખે છે . આવી સમજણ , જે , વેદમાંથી મેળવે છે તેને વેદનો જાણકાર કહે છે ; ".સ વેદવિત ".
-----આ અધ્યાયનું પૂર્ણ અધ્યયન કરીએ તો સમજાય કે , વૈરાગ્યના અદ્રશ્ય શસ્ત્રથી જ મનુષ્ય આ સંસારક્ષના પાંદડાઓ ખેરવી જન્મ-મરણના ફેરામાંથી છૂટી શકે છે .આ અધ્યાયમાં ભગવાને પોતાને જીવ અને ઈશ્વર થી ઉપર પરમેશ્વર કહયાં છે . ક્ષર=નાશવંત ,અને અક્ષર =અવિનાશીથી ય પરમ કહી , પોતે સર્વ પરુષોમાં ઉત્તમ છે =પરુષોત્તમ છે તે સમજાવ્યું છે , માટે આ અધ્યાયને "પરુષોત્તમયોગ". એવું નામ આપ્યું છે .
----- સાથે સાથે બીજો શ્લોક પણ થોડો જોઈ લઈએ . "અધઃ ચ ઉર્ધ્વ " ઉપર અને નીચે . ,આ સંસાર વૃક્ષની શાખાઓ ક્યાં ક્યાં ફેલાયેલી છે ? તો , કહે છે ; કે , મનુષ્ય , આ , માનવ યોનિમાં આવ્યો ,તે પહેલાં , આ યોનિથી નીચેની "અધઃ:" યોનિમાંથી (કીટકથી લઈને 84 લાખ ) પસાર થયો છે ; અને ઉર્ધ્વ એટલે કે , માનવ યોનિથી બ્રહ્મલોક સુધીની (યક્ષ, ગસન્ધર્વઃ, દેવ વિગેરે તમામ )યોનિનો ઉર્ધ્વ યોનિમાં સમાવેશ થયો છે .અથવા ગણાયો છે .ત્યાં , ઉર્ધ્વ યોનિમાં જવા માટે આપણે આ યોનિમાં મથવાનું છે . આમ અધઃ" અને ઉર્ધ્વ ,એ , આ સંસાર વૃક્ષની વિસ્તરેલી શાખા પ્રશાખા છે . "પ્રસૃતાસ્ય શાખા " જેવી રીતે વૃક્ષનું પોષણ પાણીથી થાય છે ;તેવી રીતે મનુષ્યનું પોષણ ગુણો (ત્રણ ગુણો , સત્વ, રજસ અનર તમસ ) દ્વારા થાય છે . શરીરની વૃદ્ધિ આ ત્રણની અસરથી થાય છે . મનુષ્યોના કર્મોની ડાળીઓ "પ્રવાલા " આ ગુણો થી પ્રભાવિત થાય છે ; અને ઇન્દ્રિયો દ્વારા આસક્ત થઇ કર્મો કરે છે . એ કર્મોના બંધનોથી ફરી ફરીને મનુષ્ય આ લોકમાં આવ્યા કરે છે . માટે આ મનુષ્ય લોકને કર્મક્ષેત્ર કહે છે . આ પહેલા 13માં અધ્યાયમાં શરીર , ક્ષેત્ર અને કર્મક્ષેત્ર તથા કાર્ય કરનાર ક્ષેત્રજ્ઞનિસમજ્ણ આપી છે . અસ્તુ .
સ્પર્શ પ્રભુનો
-----કોમળ ફૂલ સમો સ્પર્શ, પ્રભુ હસ્તનો ,
-----પ્રભાતે , સુવર્ણરંગી ઉજાસથી થતો ;
-----કુમળાં કિરણ, હાસ્ય વેરતાં , ને મીઠી ચુમીનો આભાસ થતો .
-----તારાં પ્યારાં પ્રેમ-પીયૂષથી ,આકંઠ સંતોષ થતો ,
-----આ જીવ તારાં ચરણોમાં ,ગદ્દગદ્દ થઇ લોટતો !
-----હૂંફાળું હૈયું ,ને ,સ્પર્શ સ્નેહ ભર્યો , "બેલા" ને બહેલાવતો !
14\12\2020
3.25. એ. એમ
ઝાકળ અને જીવન
-----ભાસે મને , માનવ-જીવન , ઝાકળબિન્દુ સમું !
-----ઝળકે બિન્દુ હરેક પાન પરે , ઝળહળતાં સૂર્ય સમું .
-----હવાના ઝોલાએ , જાય સરી ,હસતું રમતું ,
-----ચુપચાપ પ્રસન્ન ચિત્તે ,માટીમાં જઈ ભળતું .
-----માનવ-જીવન ,અંશ ,પરમાત્માના રૂપનું ,
-----પરુષાર્થથી ઝળકે , ઝાકળબિન્દુ સમું ;
-----કોઈક ઉજાળે એને ,સૂર્ય -પ્રતિભા સમું ;
-----અને અંત સમયે ,મૃત્યુના પગરવને ચુપચાપ સંચરતું !
-----ઝાકળ બીજે દિવસે ,ફરી ચળકી ઉઠતું !
-----જીવન બીજા જન્મે ,ફરી સળવળી ઉઠતું !
-----દિન પર દિન ઝાકળ ઝળકી ને વિરમતું ,
-----જીવન, જન્મો જનમ આવતું ને જતું !
-----"બેલા " જીવી લે , પ્રફુલ્લિત , ઝાકળ સમું ,
-----વહાવી ,સુગંધી ,ફોરમ ને ખુશ્બુ .
13\12\2020
3.00 પી.એમ.
ઝંખના
-----ઝંખના આવી ક્યાંથી ? કોણ છે તેની જનની ?
-----વિચારોના ઊંધા વ્હેણે , વહી , મનની નદી !
-----મૂળ મળ્યું , તો જાણ્યું , ઈચ્છા તેની જનની ;
-----ઈચ્છાથી ફૂટી અપેક્ષા , ને , ખીલી , આકાંક્ષાની કળી .
-----ફરી વળી આકાશે આકાંક્ષા ,ભરી, ખેવના-સુરભિ ,
-----નભને તોરણિયે ખેવનાએ , ઝંખનાને બાંધી ;
-----ખેવના ઝંખનાને ભટેવા , રહે , પાંખ ફફડાવી ,
-----પ્રયત્નોના ચકરાવા અંતે પીધી , ઝંખનાં-તૃપ્તિની પ્યાલી !
-----આવી ઝંખનામાં માનવી રહેતો રાચી ,
-----"બેલા" છોડી ,રાચે ,એ ઝંખનાની સવારી !
12\12\2020
12.20.પી.એમ.
તો , આમ ઝંખનાનું મૂળ ઈચ્છા છે ,અને ઝંખના ,એ ઈચ્છાનું ઉત્તુંગ શિખર છે .ઇચ્છામાંથી અપેક્ષા ,એમાંથી આકાંક્ષા અને એ ધ્યેય સિદ્ધ કરવાની ખેવના અંતે ઝંખનામાં પરિવર્તન પામે છે .આપણે 2 દાખલા લઈએ . આપણા સૌની જાણીતી રમત , ક્રિકેટનો , અને , બીજો , માઉન્ટ એવરેસ્ટના શિખરને સર કરવાનો . ભારતના ક્રિકેટ જગતમાં , પટૌડી , ગાવસ્કર , કપિલ દેવ , તેંડુલકર જેવાં મહાનુભાવોના નામ આવે .તેઓએ બચપણમાં રમવાનું શરૂ કર્યું હશે ત્યારે ,વિખ્યાત ક્રિકેટર થવાની ઈચ્છા સાથે સપના જોયાં હશે . ધીરે ધીરે જેમ જેમ સફળતાની સીડી ચડતાં ગયાં તેમ તેમ એ ઈચ્છા પણ પગથિયાં ચડતી ગઈ અને ઝંખનામાં પરિણમી હશે . એ મંઝિલે પહોંચવા તેઓએ જે તનતોડ અને મનતોડ મહેનત-પ્રયત્નો કર્યાં , તે તેઓની જીવન કહાણીમાંથી મળે છે.
હિમાલયના ઉચ્ચતમ શિખર વિષે વાત કરીયે , તો , તાજો જ દાખલો છે ; અરૂણિમા સિંહાનો .દુનિયાના કેટલાં ય શિખરો સર કર્યાં ,અને જ્યારે એવરેસ્ટ માટે સંકલ્પ કર્યો ---- જે દરેક પર્વતારોહકની ઝંખના હોય છે ---- ત્યારે , અકસ્માતમાં એક પગ ગુમાવવો પડ્યો ; છતાં , તેઓએ પર્વતારોહણ કર્યું અને એ સંઘર્ષ પર કરી ગયા ! અને જીત્યાં ! ! ધારેલું શિખર સર કર્યું .
આ થઇ ,સકારાત્મક ,ભૌતિક ઝંખના-મહેચ્છાની વાત . આધ્યાત્મિક સકારાત્મક ઝંખનાનો પુરાવો છે ; મીરાંબાઈનું જીવન ! કૃષ્ણ-મિલનની એમની ઝંખના કેટલી તીવ્ર હતી અને તે માટે તેમણે કેટલાં દુ:ખો સહયાં , અને અંતે એ ઝંખના કૃષ્ણ મિલન સાથે પૂર્ણ થઇ અને તેઓ વિલીન થયાં , આ આપણે સૌ જાણીયે છીએ .
નકારાત્મક ઝંખનાની વાત કરીયે તો , કેટલાંક એવી ઝંખના રાખતાં હોય છે કે , તેમના પ્રતિસ્પર્ધી ---પછી તે વ્યાપારમાં હોય , કલાક્ષેત્રમાં હોય ,રાજકારણમાં કે અન્ય કોઈ પણ ક્ષેત્રમાં હોય ,---એને પછાડી આગળ વધી જવું . અને એને માટે યેન કેન પ્રકારેણ યુક્તિ પ્રયુક્તિ યોજે . આ થઇ નકારાત્મક ઈચ્છાથી ઉત્તપન્ન થયેલી ઝંખના . દુર્યોધન આ નકારાત્મક ઝંખનાનું ઉત્તમ પ્રતીક છે .જેણે , વિશ્વનું પહેલા મહાયુદ્ધનું સર્જન કર્યું ! નકારાત્મક ઝંખનાની આવી હદ પણ હોય છે .
ઝંખના સકારાત્મક કે નકારાત્મક ઉદ્દભવવી , તે , માનવીના સ્વભાવ અને પ્રકૃતિ દત્ત ગુણો ઉપર આધાર
રાખે છે . સમય મર્યાદા ને લીધે ઝંખના વિષે આટલું કહી વિરમું છું.
વાચકમના સર્વે સભ્યોને રિચમોન્ડ વર્જિનિયા યુ એસ વીરબાળાના સ્નેહ-સ્મરણ .
15\12\2020
Subscribe to:
Posts (Atom)