વાંચન દ્વારા સર્જન

   05\06\2021 

  વાંચ દ્વારા સર્જન વિષે હું આ રીતે શરૂ કરીશ . વાંચનથી જ્ઞાનની વૃદ્ધિ થાય છે . શબ્દભંડોળ વધે છે 

ઘણાય શબ્દોના પર્યાય મળે છે . દા .ત. . પાણી . આના કેટલાં  પર્યાયી શબ્દો છે ! સંસ્કૃતમાં "અપ્સુ" . આકાશમાંથી પડે તે " તોયં ", તળાવનું પાણી ,તે , "અમ્બુ", સરોવરનું " સલિલ" ,તો , મોટી નદીના પાણી માટે "જળ". વળી , પગ પખાળેલા  પાણીનું નામ "ચરણોદક". ઠાકોરજીનું " ચરણામૃત ". તો સમુદ્રનું "વારી" અને નેણથી  ઝરે તે "નીર". આમ આ એક જ શબ્દને , સર્જન વેળાએ , યોગ્ય વાક્યમાં ,યોગ્ય જગ્યાએ વાપરી શકવાનું સામર્થ્ય વાંચન દ્વારા મળે .એક જ અર્થના અનેક શબ્દો એ આપણી ગુજરાતી ભાષાનો વૈભવ છે . 

  સર્જન શક્તિ તો , કુદરતે બક્ષેલી બક્ષીસ છે ; જે આપણામાં છુપાયેલી પડી હોય છે . ક્યારેક તે કુદરતી રીતે જ કાર્યરત થાય છે ,તો , ક્યારેક વાંચન પછી;મનમાં લખવાનો ઉભરો લાવે છે . અને સર્જન પ્રક્રિયા શરૂ થઇ જાય છે .મેં 8માં ધોરણમાં પહેલી વાર "હરિગીત ' છંદ અરે, છંદ વિષે જાણ્યું; અને એ માત્રામેળ છંદમાં અનાયાસે જ કાવ્ય રચના થઇ ગઈ ! એ લઈને હું ,અમારા ગુજરાતીના શિક્ષક, સ્વ, કવિ શ્રી પ્રહ્લલાદ પારેખ પાસે ગઈ . છંદની વ્યવસ્થિત માત્રામેળ સાથે કાવ્ય બરાબર લખાયું હતું , કિન્તુ એમણે  ફક્ત એક શબ્દની ફેરબદલી કરી . "સુભાષિની" ની જગ્યાએ " મૃદુભાષિની" લખ્યું ; અને આખા કાવ્યનો અર્થ બદલાઈ ગયો ! - ના ,એના કરતાં  આમ કહેવું વધુ યોગ્ય લાગશે ,કે , કાવ્યમાં હું , જે કહેવા માગતી હતી ,તે , સુ-સ્પષ્ટ થઇ ગયું . ત્યારે મને શબ્દોનું મહત્વ સમજાયું. મારું ત્યારનું વાંચન સીમિત હતું, પરંતુ ત્યાર પછી શબ્દોનો સમૂહ વધારવા ,શાળાના પુસ્તકાલયમાંથી પુસ્તકો લાવી વાંચતી થઇ . શબ્દસમૂહને "શબ્દ ભંડોળ"- ખજાનો ,એકઠો કરેલો ખજાનો - કહેવાય તેની સમજ આવી . 

  દરેક લેખક ની પોતાની આગવી શૈલી હોય છે .જે લેખક નું લેખન વધુ વાંચીએ, એની શૈલી કે વિચારોની અસર આપણા સર્જન ઉપર પણ પડે છે . વાંચન સાથે કેટલાંક  વકતાઓનું શ્રવણ પણ - "બહુશ્રુત" બનીએ તો , સર્જનાત્મક શક્તિને પોષણ આપે છે . મેં શરૂઆતમાં જણાવ્યું તેમ છુપાયેલી સર્જન શક્તિને બહાર  લાવવામાં વાંચન અને શ્રવણ ઘણી જ મદદ કરે છે . 

  છેલ્લે એક વાક્યમાં કહું તો , " વાંચન, એ , સર્જનના ફૂલનું સિંચન છે ; જે સાહિત્યના બાગને મહેકાવે છે . "