8 ડિસેમ્બર 2022,
આપણે જોયું કે , જે વ્યક્તિ , બધી બાધાઓથી , અડચણોથી મુક્તિ મેળવે છે , તેને બ્રહ્મમિલનની અનુભૂતિ થાય છે . આત્મભાવને વ્યાપક બનાવતી જતી વ્યક્તિ અંતે અંતરના સૂક્ષ્મભાવ સાથે ભળી જાયછે; અને તેને જ "બ્રહ્મસ્પર્શ" થયો કહેવાય છે . જે વાત આગળના શ્લોકમાં કરી છે ,તે જ વાત 30માં શ્લોકમાં દોહરાવી છે . જેનો શ્રી ગુણવંત શાહે ગુજરાતીમાં આ રીતે ભાવાનુવાદ કર્યો છે .
"જે સર્વત્ર મને દેખે, સર્વને મુજમાં વળી ,
તેને વિયોગ ન મારો, મને તેનો ય ન થતો ."
બીજા શબ્દોમાં કહીયે તો , જે કોઈ સર્વ ભૂતોમાં - જીવમાં - બ્રહ્માજીથી માંડીને તણખલા સુધીમાં - મને ,એટલે કે પરબ્રહ્મને જુએ છે ; અને મારાંમાં જ સર્વભૂતોને -જીવોને - જુએ છે ,તેને માટે હું "ન પ્રણશ્યામિ "એટલે કે પરોક્ષ- નજરોથી કે હૃદયથી દૂર નથી ; એની સાથે અદ્વૈતરૂપ છું ,અને પણ તે મારા માટે અદ્વૈતરૂપ છે . મતલબ કે જે કોઈ સમદર્શનવાળી વ્યક્તિ છે ,તેની અને ભગવાનની વચ્ચે ઐક્ય છે .-અભેદ છે . તમામ શરીરોમાં હું છું અને તમામ શરીર મારામાં છે ,તેવું જાણી જનારાથી હું દૂર, અદ્રશ્ય નથી ; અને તે પણ મારાથી દૂર કે અદ્રશ્ય નથી . જેમ દીપક અને પ્રકાશ બન્ને એક જ છે ; એકબીજામાં સમાયેલા છે તેમ યોગી અને હું એક જ છીએ .
આ જ વાત આગળ વધારે છે અને કહે છે; શ્રી ગુવણંત શાહના શબ્દોમાં જોઈએ ,
"જે ભજે એકનિષ્ઠાથી, સર્વ ભૂતો રહયા મને ,
વર્તતા સર્વ રીતે ય , તે યોગી મુજમાં રહ્યો "
સાદા વાક્યમાં આ રીતે કહી શકાય - જે યોગી એકનિષ્ઠાથી, સર્વભૂતોમાં રહેલા મને ભજે છે, તે કોઈ પણ રીતે વર્તાતો હોય તો પણ મારા સ્વરૂપમાં જ રહે છે , એ વર્તન વખતે પણ મને જ અથવા મારા બ્રહ્મસવરૂપને જ ભજતો હોય છે .
શ્રી કૃષ્ણને ભજવા એટલે શું ? મૉટે મોટેથી મંત્રનું રટણ કરવું , કે પછી ખંજરી અને મન્જીરા સાથે નાચતા નાચતા ભજનો ગાવાં ? ના , અહીં "ભજવું " નો અર્થ થાય છે ; એકત્વનું દર્શન કરવું . એકાત્મભાવમાં સ્થિત થવું , સર્વાત્મદર્શી થવું. જેને , મન્દિર કે પૂજાના રૂમની બહાર પરબ્રહ્મ કે પરમાત્માની પ્રકૃતિનું દર્શન નથી થતું તે વ્યક્તિ ભજન નથી કરતી . શત્રુમાં પણ પરમાત્માનું દર્શન થાય તે ભજન છે.શ્વાસે શ્વાસે હરિ સ્મરણ આપોઆપ થતું રહે અને સર્વ આત્મામાં ઐક્યનું જ્ઞાન નિરંતર રહે તે ભજન છે . સતત આત્મ સ્મરણ અને સંસારનું સંપૂર્ણ વિસ્મરણ એજ સાચું ભજન છે . દરેક કાર્ય કરતાં હૃદયમાં હરિ સ્મરણ, સમભાવ , નિ :સ્વાર્થ , નિષ્કામ ભાવના હોય તો તે ભજન છે .
તેથી, કૃષ્ણ કહે છે કે , આવી વ્યક્તિ -યોગી - જો ક્યારે બાળક જેવું કે મૂઢતાભર્યું; ઇષ્ટ કે અનિષ્ટ જેવું વર્તન કરતાં લાગે ,તો પણ , અંતે તો તે મારામાં જ રહેલો હોય છે આપણે જેમને ગાંડા ગણી હસી કાઢીયે છીએ તે ઈશ્વરની વધુ નજીક હોય છે . વર્તન માટે સ્વામિ તદ્રુપાનંદે સંત નામદેવ અને વિસોબાનો પ્રસંગ વર્ણવ્યો છે . નામદેવ વિસોબા પાસે આત્મજ્ઞાન મેળવવા ગયા ત્યારે તેમણે જોયું કે , વિસોબા તેલથી લથપથ ચંપલ પહેરીને , શિવલિંગ ઉપર પગ રાખીને સૂતાં હતાં . નામદેવને શંકા થઇ ,કે , આ મને શું જ્ઞાન આપશે ? તેમણે વિસોબાને આ રીતે કેમ સૂતાં છો એમ પૂછ્યું . જવાબમાં વિસોબાએ કહ્યું ,"જ્યાં શિવલિંગ ન હોય ત્યાં તું પગ મૂકીને સુઈ જા . જ્યારે નામદેવ શિવલિંગ વગરની જગ્યા શોધવા લાગ્યા ત્યારે એમને દરેક પગલે પોતાના પગ નીચે શિવલિંગ દેખાયું ! ઈશ્વર વિનાની કોઈ ખાલી જગ્યા નથી એવું જ્ઞાન આ રીતે વિસોબાએ આપ્યું .વિસોબાનું આ રીતે સુઈ જવું આમ તો મૂર્ખતાભર્યું લાગે અને આવા વર્તનને માટે ગીતામાં કહ્યું છે , કે , મારામાં રહીને જો યોગી ગમેતેવું વર્તન કરે તો પણ તે મારામય જ હોય છે નામદેવ નો બીજો સવાલ હતો , ' આટલી મોડી સવાર સુધી કેમ સૂતાં છો ? બ્ર્હ્મમૂહર્તમાં ઉઠવું જોઈએ " તો વિસોબાએ જવાબ આપ્યો " હું ઉઠ્યો પણ નથી અને સૂતો પણ નથી , જયારે બ્રહ્મની ઊંઘ ઉડે છે ત્યારે જ બ્રહ્મમુહૂર્ત હોય છે . હું જ બ્રહ્મ છું ,તું પણ બ્રહ્મ છે . હું બધામાં બ્રહ્મને જોઉં છું. તું આવત જાણતો નથી; પણ આ જ આત્મજ્ઞાન છે ." જે એકાત્મભાવમાં સ્થિત ,વિસોબા વર્ત્યાં ; લિંગ ઉપર પગ રાખવા કે ફાવે ત્યારે ઉઠ્યા અને જે આત્મજ્ઞાન શીખવાડ્યું તે બતાવે છે કે આત્મજ્ઞાની જો ગમેતેમ વર્તે તો પણ તે પરબ્રહ્મ સાથે જ જોડાયેલ રહે છે . ગમેતેવું વર્તન એટલે ચોરી, લૂંટફાટ,હત્યા જેવાં અધર્મી કાર્યો નહીં .
હજી ,32માં શ્લોકમાં જણાવે છે ; યોગીઓમાં કયા યોગી શ્રેષ્ઠ, ઉત્તમ ગણાય. "આતમ+ઉપમ્ય " પોતાના = દૃષ્ટાન્તથી જુએ . આ એટલે શું ?સર્વને પોતાના સમાન જુએ, સમબુદ્ધિથી જુએ. બધાં પ્રાણીઓના સુખ અને દુ:ખને પોતાના જ ગણે . એટલે કે જેમ ,મને સુખ પ્રિય છે અને દુ:ખ અપ્રિય છે તેમ જ સર્વ પ્રાણીઓને પણ એવી જ લાગણી હોય છે ;તેવું માનીને કોઈને પીડા આપતો નથી ,તે, મારા માટે શ્રેષ્ઠ, ઉત્તમ ,પરમ યોગી છે જે એમ માને છે કે , જેમ મને રુચિ અરુચિ છે તેમ જ બીજા જીવોને પણ છે . જે કઈ મારા માટે ઇષ્ટ -અનિષ્ટ છે તેમ બીજા માટે હોય છે માં-અપમાન , દંડથી પીડા થાય છે, મને ચીમટો ભરવાથી દર્દ થાય છે ,તે જ રીતે આ બધી લાગણીઓ સર્વ જીવોને થાય છે ; માટે ., મારે કોઈને આવી કોઈ હાનિ ન પહોંચાડવી જોઈએ . આવા આત્મ ઉપમ્ય જ્ઞાનવાળો યોગી શ્રેષ્ઠ છે . જે શુભ-અશુભને જુદા ગણતો નથી , સમ અને વિષમ પરિસ્થતિમાં પણ મનથી સ્થિર રહે છે તેવી વ્યક્તિ કૃષ્ણના મતે , બ્રહ્મસ્વરૂપ જ છે .
આત્મ ઉપમ્ય નો બીજો અર્થ થાય છે ; ભગવાન સાથેનું પ્રેમપ્રકરણ . સર્વત્ર ભગવદ્દભાવ ઉભરાય તેવી સ્થતિ.
આમ કૃષ્ણ, અર્જુનને તેના આત્માને પોતાની સાથે ભળી જવા સુધી લઇ જાય છે . આ અધાયમાં આમ આત્મભાવથી સમત્વબુદ્ધિની વાત કરી . કેવી રીતે બધી ઇન્દ્રિયોને કેળવીને, પ્રશાંત થવું અને સમભાવ કેળવવો. સમદ્રષ્ટિ રાખવી . કાકદ્રષ્ટિ, દોષ દ્રષ્ટિ ન રાખતાં ગુણગ્રાહી થતાં શીખવ્યું. કાનેથી સદવચનો સાંભળવા અને હાથેથી સતકર્મ કરવા, અન્યના ભલા માટે પગેથી દોડવું . સાધના કરવા કે ધ્યાનસ્થ થવા કઈ અને કેટલી તૈયારી કરવી, કેવી રીતે ક્યાં અને શેના ઉપર બેસીને ધ્યાન ધરવું, કેવાં સંયમ્ય થવું એ સમજાવ્યું છે . આત્મા સાથે ઐક્યભાવ કેળવવાની વાત કરી છે .અત્યાર સુધી આટલું કહ્યા પછી ,હવે આગળ સંયમમાં, ફાંટાબાજ મનને કેમ સાંભળવું તે , અર્જુનના પ્રશ્નથી બતાવ્યું છે . જય શ્રી કૃષ્ણ
No comments:
Post a Comment